[Da u S. Lamin, Jowai]
Katba nang mih ki snem katta ki nang bun ki samla pule bad katba nang shai ka pyrthei katta nang kyrduh kam ki samla, hato shaei ka lawei jong ki samla pule? Hangne ngin ia peit kaei ka ban jia ia ki samla pule bad ka lawei kaba kumno kin mad ha ka jingim ka jong ki.
Tang mynta u snem 2022 yn nai kheiñ ia ki snem kiba la leit noh, ki samla pule ki ba ialeh ia ka eksam (examination) jong ka klas X (SSLC) ki don haduh 58 hajar ngut. Katba ki ba ialeh ia ka klas XII (HSSLC) la sakhi ba ki don haduh 28,174 ngut. Lada kheiñ lang ia ki samla pule baroh tang hapoh ka Jylla Meghalaya kynthup ia ki samla pule kiba kham shalor kim duna shuh ia ka shi 1 lak ngut ha ka shi snem kata ruh shu kheiñ kyllum. Ka jingkylli kaba heh tam na ki jingkylli baroh ka long shaei ka lawei jong kine ki samla pule?
Don ka jingkren kaba ong ba ia ka jingnang jingstad hi ym lah ban thied da ka dor lane da ka spah. Ka long shisha mo kumta? Ka jingnang jingstad mynta ka long kum ki tiar ki tar kiba thied na iew na hat ban buh ha iing ha sem. Da ki hajar ki samla pule kiba la pyndep ia ki jingpule ki khia ki jingmut jingpyrkhat namar bym ioh kam. Da ki phew hajar ruh ki samla pule kiba dang don ha ki jingpule katba ia ka lawei jong kine haei kan poi ym lah ban tip.
Balei ka jingnang jingstad ka long kum ki jingbuh jingsat ha ki iing ki sem, ka nuksa ka long ba tang iwei i post i ba rit katba kiba ap khmih lynti ban ioh pat ki don da ki hajar ngut. Ki nongialam ki hikai to nang ban ieng da la ki jong ki kjat, ki kyntu ia ki samla pule ba kin phai khmat sha ki kam rep kam riang sha ki kam kiba ki samla kim ju mlien baroh shi katta, ka long kaba eh ruh ban seng da ki kam lajong haba ym don da ka spah ka phew. Haba la mlien naduh dang rit haduh ban da rangbah kumno pat yn nang ban trei ia ki kam da kiwei pat.
Ka jingkthang ka long ia ki kmie ki kpa kiba duk ba rangli kiba la pynlut ia ki jingdon jingem na ka bynta ki khun ban leit pule bad ka jingbabe ka long ia ki samla pule, kin leh aiu ia ki kot ki sla (Certificates) haba ym don sbai. Ia ki ba don heh don haiñ wat lada long kumno kumno ruh ynda ki la dep pule ka kam ka la ap hi (hato balei).
Iano yn kynnoh mano ba sdang bad mano ban pynkut. Kum ki nongialam kala dei ka por ban pyrkhat sani bha na ka bynta ki samla pule kiba wad kam wad jam, ym dei tang ban shu pynbor ia ki ban leit pule hynrei dei ban pyrkhat ruh na ka bynta ka lawei ka jong ki. ki kmie ki kpa ki trei shitom katba lah ba iai tang ban pynnang pynstad ia la ki khun bad ka jingap khmih lynti jong ki ka long ba ki khun kin long heh long haiñ, phewse ka sngi jingim kan sep tang ha ka wad kam wad jam (shaei ka lawei).