Da U Chandame Sungoh
Chutwakhu , Jowai
Ka jingjied nongmihkhmat (MLA) sha ka Meghalaya Lagislative Assembly kan long haka 27 February, 2023. Te ka jingkylli mynta ka long, kiba kumno ki nongmihkhmat ngin ïa jied ha kane ka election? Ka jingjied ka long kawei naki bynta kiba ngi dei ban nang ban tip haka jingim jong ngi kum ka nuksa, haka kam ka jam, kito ki ba nang ban jied te ki kiew ka trei ka ktah ka kamai kajih bad ka ïoh ka kot hynrei kiba bakla ban jied te ki sah ha juh bad don kiba ngam pynban. Ha shongkha shongman ruh kumjuh, kiba nang ban jied te ki shongsuk shong saiñ bad ki neh ki skem ka long ïing long sem hynrei kiba bakla ban jied te ki ïa poi sha ka ïamai ïatim ïapait ïapra. Kumta haka jingjied nongmihkhmat lada MDC/MLA/MP ruh kumjuh hi lada ngi nang ban jied te ka ri bad ka jaitbynriew jong ngi kan ïoh ïaka shong suk shong saiñ ka roi ka par, hynrei lada ngi bakla ban jied te kari bad ka jaitbynriew jong kan sah hajuh bad ka lah ban nang ngam arsut. Te kumta ngi dei ban long kiba nang ban jied ïaki nongmihkhmat jong ngi hakane ka election kaban sawan bad hangne nga kwah ban ai jingmut khyndiat khynsoit ïaki jingmut kiba kum kino ki nongmihkhmat kiba ngi dei ban jied:
1. Ki briew kiba biang ka jingnang jingstad.
Haka politic haka ri India jong ngi kam don ka aiñ kaba buh ryntih ïaki politician baki dei ban pass ïaka no ka kyrdan pule ba kin ïoh ïakhun ïaka election MDC/MLA lane MP hynrei ka shong ha ngi ki nongjied pat ban long kiba nang ban jied da kiba nang ba stad bad kiba don ka pule puthi kaba biang. Kum ka nuksa lada u shynrang u ba stad u ïoh kurim haka kynthei ka bym nang ban thoh ban soi tang ïala ka kyrteng bad ka bym nang tang ban pule tang ïaki prescription lane ki kyrteng dawai te kumno kan ai dawai ïaki khun haba ki pang ki shitom?. Haba nga thoh kumne ngam mut ban pynrem ïaki ba pli ki bym nang ban thoh ban pule, hynrei nga shu ai nuksa keiñ khnang ba ngin ïoh sngewthuh. Kumta haka synshar khadar ruh lada ngi jied daki nongmihkhmat kiba biej ki bym biang ka pule puthi te kumno ki lah ban wan rah ïaka ta ka roi ka par ka shongsuk shong saiñ bad ban shna ïaki aiñ ki kyndon ban ïada ïaka ri bad ka jaitbynriew jong ngi. Ki kyntien kiba ong “Kumno u ba matlah un ïalam ïa u ba matlah? Lada u ba matlah un ïalam ïa u ba matlah te baroh ar ngut kin hap sha thliew ” ka thew ïakane ka phang.
2. Ki ba don shisha ka mynsiem ieit ri ieit jait bynriew bad uba trei hok ïaka kam.
Ha kum kane ka por te satang kiba ieit ri ieit jait bynriew bad kiba kwah ban shakri hok ïaka ri bad ka jaitbynriew suda hi, lada sngap ïaki jingkren jong ki pnah thylliej, ki khleiñ la thang jwat la bam, ki khiew thylli, ki pariah khlem bai wai te ngin ngop beit. Kumta, ngi dei ban long kiba proh ka jabieng, kiba shai ka jingmut jingpyrkhat bad kiba shkem ka jinglong jingmut ban ym shah pynbieij haki ktien jali ja um bad ïaki jngïarap kiba ki ai la haka no kano ka rukom lada ki tiar ki tar ki mar ki mata lane daka pisa ka tyngka. Wat ngop tang ïaki jingleh bha jingleh sbun jong kiba tang shi snem ar snem lane tang shibnai ar bnai ha shwa ka election. Hynrei ngi dei ban peit ban bishar ïaka jinglong jingim jong ki ïaki kam kiba ki leh bad pyni shaka imlang sahlang kaba ïaid ha shi lynter ka jingim jong ki.
3. Kiba tip briew tip blei.
Ki briew kiba ngeit bad tieng burom ïa U Blei, (ym kito kiba shu leh mynleh ngeit Blei tang daka jingmut arsap), ki kham tieng ïaki kam tuh kam lute ki kam bamsap bam phong ka leh arsap leh shiliang khmat ki kam be-aiñ bad kino kino ki kam sniew kam bymman. Ki tieng ruh ban thok ban shukor bad kular kai ïakino kino ki jingkular kiba kim lah ban leh bad pyndep hok ïaka kam. Ki briew kiba tip briew tip blei ki long ruh kiba don ka jingsngewthuh jingshem phang ban ïalam ïa ïaka ri bad ka jaitbynriew namar ba, “ka jingsheptieng ïa U Trai ka dei ka jingsdang jong ka jingstad”.
Hynrei kaba sngewsih ka long, bun napdeng jong ngi ngim peit shuh ïa ki briew kiba bha ki briew kiba tip briew tip blei. Hynrei ngi ïa ngop beit ïaki candidate kiba ai bun ka pisa bad kiba nang ban thok ban shukor. Kumba ong da mano rea te, Haka Politic, u briew uba nang ban thok u dei u briew u ba hok bad u briew uba bun pisa dei u briew ba bha”. Para ri baieit hakane ka election mynta u snem te wat ai shuh ba kan long kumta, hynrei to ngin long kiba nang ban jied ïala ki nongmihkhmat daka lynti kaba dei.
4. Ki briew kiba lait naki no kino ki dak sniew dak bymman.
Ym dei banga shu thaw nang stad ba nga beiñ ne kynnoh ïano ïano ruh hynrei nga kren ïaka jingshisha. Kumba long mynta, balei ba ki MLA jong ngi kilong kiba bamsap bad kiba leh ïaki kam be-aiñ kum u Julius Dorphang u Bennard Marak bad kiwei ki wei. Katkum ka jingsngewthuh jong nga te kum kine ki jingjia ki jia haka synshar khadar haka jylla jong ngi dei namarba ngi jied daki briew kiba don lypa ki dak sniew ne ki kam bymman. Kumba long mynta hakane ka election, ki don shibun ki kyrtong kiba ïoh lad ïoh pisa ban ïakhun dakaba trei ïaki kam be-aiñ kam bymman daka ba kha-ïi dieng be-aiñ kha-ïi masi be-aiñ kha-ïi kyiad be-aiñ buh factory be-aiñ bad kiwei kiwei de ki kam be-aiñ kam bymman. Khlem artatien, lada kine ki briew ki wan haka jingjop haka bor te kin sa nang ïoh lad shuh shuh ban pynheh pyniar ïaki kam be-aiñ jong ki. Khlem pep kin long kita ki thlen nguid lum nguid wah kiban nguid ban bam duh shi syndon ïaka ri bad ka jaitbynriew.
Kumta hakane ka kynti to ngin long kiba nang ban jied ïaki nongmihkhmat (MLA) jong ngi. Khnang ba ka ri bad ka jaitbynriew jong ngi kan ïoh ïaka shong suk shong saiñ ka roi ka par ha baroh ki liang.
Hashwa ba ngin khñiot ïa u budam EVM to ngin pyrkhat sani bha ba ka shi vote jong ngi kam dei tang naka bynta ïalade naka bynta ka ïing ka sem ka shnong ka thaw, hynrei to ngin pyrkhat naka bynta ka imlang sahlang ka ri bad ka jaitbynriew.