(Da u Dr. H.H.Mohrmen)
Hadien ka COP 26 kaba long ka jingïalang kaba shityllup ka pyrthei ba ki ïakren shaphang ka jingma kaba ap ïa ka pyrthei na ka jingkiew ka jingshyiad ka sla khyndew pyrthei, ki briew kila sngewkhia ha kaba ïadei bad ka bor ding kaba ngi ïoh kaba mih da kaba pyndonkam da ki marpoh khyndew. Ka bor ding na kita kiba ngi khot ki (fossil fuel) kaba kynthup ïa ka pitrol, ka disel ne u dewïong ka dei ka daw jong ka jingsniew jong ka mariang bad ka haw haw kaba pynlong ruh ïa ka jinglong ka suñbneng ba kan nang syiad. Namar kata ka jingdawa ha ka COP 26 ka dei ïa ki ri ban ïaleh katba lah ban keñnoh ka jingpyndonkam ïa ka jingpynmih bording da kaba pyndonkam ïa ki mar kiba mih napoh khyndew.
Haba kumta kaei, lane da kaba kumno pat ka lad pynmih bording bad ki briew ki lah ban pyndonkam? Haoid u briew um lah ban im khlem ka bor ding, ka bor ding ka dei ka jingdonkam ba kongsan jong u briew bad lada ka bording kaba mih na ki marpoh khyndew ka dei kaba pynsniew ka lad ïa u khun bynriew pat ka long ban pyndonkam da kiwei pat ki lad kiba ki khot ki (non-conventional sources of energy) ne ka tyllong bording ka bymdei kaba mih na ki marpoh khyndew. Kawei na kita ki lad ka dei ka bording kaba mih na ka um ne ka hydroelectric. Hynrei kane ruh ka don ka jingktah namar ban tei ïa kine ki projek, hap ban den um ïa ki wah kumta ki shah ktah noh ki jaka rep bad kumjuh ruh ki duh noh ki khlaw ki btab.
Kaba sah nangta ka dei sa ka bording kaba mih na ka lyer bad kumjuh ruh na ka sngi, hynrei ka bording kaba na ka lyer ruh kam da biang eh sha kine ka thañ. Namar kata kaba biang eh ïa kane ka jylla jong ngi ka dei ka bording kaba ngi ïoh na ka sngi.
Ha ka 9 tarik jong une u bnai ka North East Slow Food and Agro biodiversity Society kum shibynta jong ka jingtreikam jong ka ha ka projek kaba ai kyrteng ka ‘No one shall be left behind initiative’ ka lah ban pynïoh bording ilektrik ïa ka shnong Mawpynthymmai kaba don hapoh ka Mawkynrew block. Kane ka shnong ka dei kaba dang seng thymmai bad kam pat ïoh surok ne wat ka bording ilektrik ruh na ka bynta ka jingdonkam jong ki, kumta ka NESFAS ka lah ban pynïohbording ïa kane ka shnong da kaba pyndonkam ïa ka jingshit bad jingshai jong ka sngi (solar power). Kawei kawei ka longing ha kane ka shnong ka ïoh santylli ki jingshai bad uwei u plok ne ka pangkha. Nalor kaba pynïoh jingshai ïa ki 24 tylli ki longing kiba don ha kane ka shnong, ka NESFAS kala lah ruh ban pynïoh bording ïa ka komuniti hall bad ki lait ha lynti ban pynshai ïa ki lynti shnong.
Ka shnong Mawpynthymmai ka don ha trai ki ranab lum ryngngi bad ban poi sha kane ka shnong hap ban ïaidkjat kumba lai kilometer nalor kaba hap ban hiar bad kiew ïa u thiep uba jrong. U myntri ka tnat ka rep ka riang bad ka kam sport ka sorkar Meghalaya u bah Banteidor Lyngdoh ruh ula hap ban hiar da ka kjat sha kane ka shnong ban plie ïa kane ka projek pynïoh bording na ka sngi ïakane ka shnong. Na ka liang jong u myntri nalor ba ula plie ïa kane ka projek ula kular ruh ban bei pisa shiteng na kaba ka NESFAS ka lut ban pynïoh jingshai ïa kane ka shnong.
Hynrei kaba ngi dei ban kylli ka long hato ka bording na ka sngi ka dei ka jubab ïa ka jingdonkam bording jong ngi? Ka sorkar kala dei ban pyrkhat thymmai ha kaba ïadei bad ka jingpynïoh bording khamtam ïa kito ki shnong ki bym pat ïoh bording da kaba pyndonkam noh da ka bor jong ka sngi. Ka daw ka ba nyngkong ka long ba ka bording kaba ngi pyndonkam mynta ym tang ba ka dei kaba rem dor hynrei ka long ruh ka bymthikna. Wat ha ki shnong sor ruh, kumba long mynta ka jingpynïoh bording na ka MeECL ka long ka bym thikna bad kaba rem, kumta ka bording na ka sngi ka dei ka jubab ïa ka jingeh jong u paidbah. Ka daw ka long ba nalor ba ka long kaba tad, ki paidbah nong pyndonkam kim hap shaniah ha kiwei pat ban ïoh bording kaba thikna na ka bynta ka jingdonkam jong ki. Hynrei ka daw kaba kongsan hi ka dei ba ka bording ilektrik lyngba ka sngi ka dei ka bym don kano kano ka jingktah ïa ka mariang.
Ka Mawpynthymmai ka dei ka nuksa kaba lah ban ai jinghikai ïa ka sorkar ne ïa ki riewshimet ha kaba ïadei bad ka jingpynïoh bording ïa ki shnong ne ki longing longsem da kaba pyndonkam tang da ka bording jong ka sngi. Ki kor ki bor ban pynïoh bording na ka sngi ki lah ban rem ha kaba nyngkong ha ka por ba ki pynbiang ïa ki kor ki bor kiba donkam, hynrei haba pyrkhat pat ïa kaba shakhmat, ba ki nong pyndonkam bording kim donkam siew bai light shuh, ka jingmyntoi ka long kaba khraw ïa ki nongpyndonkam.
