Da u Ma O. R. Shallam
Panaliar, Jowai Ha kum kane ka por ba ka jylla ka pynkhreh na ka bynta ka Eksamin san snem jong ki nongmihkhmat paitbah, Katno ka jing itynnad ban peit ia ka jingtrei shitom ki kyrtong ban ia mih madan bad ban ia aireng ryngkat bad ki jingpynkhreh pynkhrum jong ki. Ka sain hima sima ha kipor ba mynta ka kylla long ka jingkyrkhu bah na ka bynta ki katto katne hynrei ka long ruh kum ka ‘er langthari ba pyndukha mynsien bad wanrah jingjynjar ia uba bun ba lang khamtam ia uba pli u kup shilliang sem shilliang u rangli u juki.
Nalor kiwei kiwei pat ki bynta, kine harum ki dei tang khyndiat kynshoit na iba bun kiba hakhmat duh ki kam ba ngi ioh ban sakhi na ki Nongmihkhmat Paitbah hapoh ki san snem naduh ka por ba ki sei ia ki ktien jali ja-um jong ki ha ka por ialap elekshon ha u snem 2018:
1. Ka jingshakri hok ha kaba iadei bad ki jaka sumar paitbah ha ka koit ka khiah: Kan jin da long kaba bha tam lada ia kane ka jingkular khlieh-shrieh jong ki Nongmihkhmat paitbah kin da pyndep hok kumba la khlei jutang san snem mynshuwa. Phewse, ki jaka sumar paitbah ki la nang ring swai ring swai naduh ki jingduna ki Doctor, ki Nurse haduh ki jingbym biang ki lad ai jingsumar bad ki dawai dashin. Sangsot ki ba duk ba jynjar ki rangli ki juki ha baroh ki liang, Khamtam ka jingshah pynbiej ki paitbah ha ri lum Jaintia lah ban sakhi ia ka Jowai MCH Aspatal ha Panaliar Jowai la plie paitbah ryngkat u tala ba khang ia ka gate ban rung sha kane ka aspital ba thylli bad bym pat don eiei ki lad sumar kaba la long thik kum ka jingkwah burom ne buit sianti u MLA ban pynbiej bad ka sorkar hi bad kata ruh 3 bnai ha shuwa ka election. Ka jingkylli ba hakhmat tam ia u MLA ka Jowai Constituency mynta ka long, Phi leh aiu ha ki 4 snem 10 bnai mynshwa? Phin dang khlemrain hi ban kren laplah sa shisien nangne ha ka por ialap election ba phi la dep ai ia ngi da ka aspatal ba thylli bad bym treikam eiei?
Shuh shuh ka jingpynkyntiew kyrdan ia ka Khliehriat CHC sha ka Civil Hospital ka dei sa kawei na ki jingshah pynbiej u paid Jaintia, ia kane ka jaka sumar ruh imat la shu pynkiew kyrdan tang ha ki jingthoh bad ki signboard, tangba ka lad ai jingsumar bad shakri ia u paitbah ka dang duna shaba palat naduh ki kor ki bor ban iarap sumar, ki Doctor ki Nurse haduh ki dawai dashin. U MLA ka Khliehriat Constituency uba dei ryngkat ruh u Myntri ha ka sorkar u leh aiu hajrong kane? Katba u paid u phlang u nang tyngkhuh mawsiang bad sangsot ha kane ka bynta, u MLA pat u trei shitom ia kaei ban pynbiang pyndap ia ki jingduna ha kane ka Hospital? U bunkam tang ha ka ban plie ia ki dukan die mar die jingbam ha Jowai?
2. Ka jingshakri hok ha kaba iadei bad ka pule puthi: Ha kaba iadei bad kane ka bynta pat, katno ka jingsngew dukha mynsien ia ngi u paid Jaintia haba u Myntri ba dei peit ia kane ka tnad uba dei ruh u nong Jaintia hi hynrei une lei lei ha ka jaka ban kyntiew kynrong ia ka pule ka puthi ha ka jylla jong ngi baroh kawei u bunkam pat tang haka iadom, ia nia, kaia kawang ktien bad pynduh tulop syndon lut ia ki bapli ki Nonghikai ba ngi kum u nongshong shnong ngi da ia kheinkor bad burom bha ia ki namar ngi shim ba ki dei ki kmie ki kpa ba ar jong ngi bad kidei ruh ki nongseng nong prat lynti ia ka imlang sahlang ba bha ba miat. Une lei lei tip ha kano ka lynti trei shitom ba u bud kat haduh ban pynthiah miet bad pynshah thngan ia kiba pli ki Nonghikai ha surok syndon. Ki skul ki kolej sorkar ha ka jylla ki nanghiar arsut ha ka jingshakri ban ai ia ki jinghikai ba biang ba bit ia ki khun ki kti jong ngi. Sa ki bui report ba ngi ioh na ka sorkar India ba ka jylla jong ngi ka hiar arsut shapoh duh ha ka jing iathew ia ka jingkiew ka pule dangle hapdeng ki jylla hapoh ka ri. Ha ri Loom Jaintia leilei tang kawei hi ka kolej sorkar kaba lah rim bha bad ba khapngiah shaba palat hi. Ki skul sorkar sha ki thain nongkyndong leilei ki bym biang la ki iing skul ne ki ben ki miej ne ki jingdonkam ba hakhmat ban ioh ban ai ia ka jinghikai ba miat ba bha ia ki khynnah jong ngi.
3. Ka jingshakri hok ha kaba iadei bad ki Surok, ki lynti ki symgkien kiba bha: Ha kane ka bynta pat, ki jingkular jong kine ki ‘lei sansnem kan jin dalong kumba hap ka mana na bneng ha kaban pynsuk ia ki pait bah, hynrei phewse, ki surok naduh ki suroh bah haduh ki suroh rit la shu ieh bein naduh na sor haduh nongkyndong. Don leilei ki shnong kiba tang ka surok ban pyniasoh ialade bad ki wei pat ki shnong heh ruh kim ioh. Jynjar u paid u phlang ha kane ka bynta ruh khamtam ha ki por shitom shipa kiba bunsien bunsien hap ban ia bah bad iarah ia ki nongpang da ka kjat sha ki jaka sumar ba hajan eh. Ha ri loom Jaintia jong ngi, nalor jong ki surok shnong, u surok bah NH 44 naduh Shillong ha Jowai ter ter shaduh Malidor bad Ratacherra la i long noh thik kum u surok iaid ki kulai ki muid ban kit mar kit mata. Wat haduh ban da hap ban mushlia ia kane ka kam da ka Iing kashari Meghalaya High Court ba don burom ia kane ka bynta, hynrei wat mynta ruh la sakhi ia ka rukom repair ne pynshna torti bad tah ja ia kane ka surok kaba tang hapoh kine ki 2 ne 3 bnai une u snem thymmai kan jot bad pra biang kumjuh. Ha Jowai leilei ki surok poh shnong poh thaw ki la kylla nan ha ka por lyiur kaba wanrah jingma ym tang ia ki khynnah skul hynrei wat ia ki tymmen ki san kiba iaid lynti na kine ki surok. U MLA jong ka Jowai jait ba ymdei hi na Jowai, um iohi hi ia ki jingeh jong ki nongshong shnong ha Jowai. Na ki por sha kipor la ju iohsngew ia ki lad jingiarap ba wan na ka sorkar kmie ha kaban shna thymmai ne pynmiat pynbha ia ki surok hapoh ka jylla, hynrei katba nang mih ki bnai ki snem, ki surok ki lynti ki neh kumjuh bad nang ring sniew ring sniew shuh shuh hapoh ka jylla. U Myntri kane ka tnad imat une uba bunkam tang ka leit kren paitbah bad iathuh hok ia ki rukom treikam kane ka sorkar kumba ula khlei : ‘Ba kumba phi la jied ia ngi na ka bynta san snem,kumta ngii ruh ngin pynbiej ia phi ha baroh ki san snem’.
4. Ka jingshakri hok ha kaba iadei bad ki kam pynroi sor: Ha kane ka sobjek lei lei ka thain Jaintia ka la phiel hi shuwa, naduh ka jaka bret niut haduh ka jingdon jong ki street light hapoh Jowai kala long nod (Zero). Imat kane ka sorkar ka khlem khein shuh ia ka Jowai kum ka jaka sor kaba donkam bad donhok ruh ban ioh lang ia ki lad pynroi sor kumba ioh ha Shillong ne ha Tura. U Myntri pynroi sor uba dei nangne na Jaintia hi, imat um bna eiei hi ia ka jingsma jingtung ha Jowai. U Local MLA jong ka Jowai pat, une pat u da sngew donburom shi katdei eh ban plie paitbah ia ki truk kit niut na ki iing ki sem jong ki nongshong shnong ha Jowai khlem da tip pat hangno yn leit bret ia ki niut ki nier. I sangsot ban peit ia ka jingleh klet ka Sorkar ia ka Jowai ha ka lad ban pynroi sor. Ka jingduna palat ka jingshakri ka sorkar ia ki samla katkum ka juk stad mynta (lack of Information Technology) ban wanrah ia ki jingtip ha baroh ki liang, ka jingbymdon ki street light ha ki jaka khapsor kaba wanrah ia ki jingsniew ba bunjait, Ka jing bym biang ha ka rukom pyniaid ia ki nongshong die jingdie madan ha iew ha hat kaba wanrah ia ki jingeh shaba palat ia u paitbah kaba bunsien ngi lah ban sakhi ba ia ki kyndon iaid kjat (Foot path) narud surok ha iew la shu shong die jingdie ia ki ha kaba ki khynnah skul bad ki paitbah pat kin hap ban iaid napdeng surok ryngkat bad ki kali ki motor kaba wanrah ymtang ia ia jingdheng kali bym don jingkut shuh hynrei kaba don jingma shi katdei eh ia ka jingim briew.
5. Ka jingshakri hok ha kaba iadei bad ka Umbam umdih: Ha kane ka bynta pat, ka ri Jaintia jong ngi ka la mad sohjew hi, haka jing bymbiang ki umbam umdih, sangsot leilei ia kito ki shnong ba shah kthah na ka jingtih pathar ia ki mar pohkhyndew kumjuh ruh ia ki jaka ba don ki karkhana dew bilat ha ri Jaintia, ka jingduna ka umbam umdih ba bha ban pyndonkam ha iing ha sem ka la wanrah jingeh shi katdei eh khamtam ia u ba duk ba jynjar. Tip kata ka JJM jong ka Sorkar haduh katno kalah ban pyntrei kam ia ka na ka bynta ban ioh salonsar ia kane ka lad jingmyntoi khamtam ha ki shnonmg ba kyndong bad jngai na sor (remote areas). Ha Jowai pat, ka tnad umbam umdih nalor ba ka la pynkiew dor ia ka jingsam um ha ka shi bnai shibnai, sa ka jingduna bad bym biang por pat ki kynta sam um hapoh sor kaba da wanrah ia ka jingkyrduh um ia ki nong shong shnong ha man ka por.
6. Ka jingshakri hok ha kaba iadei bad ka jingsam bording (Electricity): Ha kane ka bynta pat, la sakhi man ki por ia ka jingduna ka ka jingshah pynthut (load shedding) ba khah khah kiba jia hapoh ka jylla hi baroh kawei. Ha kane ka tnad pat, nalor ki jingbym larkam ka sorkar ban teh lakam ia ki jingeh ba ka tnad ka tyngkhuh mawsiang naduh ka ram ka shah ki kompeni, haduh ka jingthung ia u shongknor (Chairman) hynrei haduh ka jingbym biang ki kor ki bor (machineries & Infrastructure) kiba bit ba bha ban ai jingshkari khambha ia ki nongshong shnong. Ha ka por ba shit barang, la juh ioh ia ka load shedding hana ba duna um palat, katba ha ka por slap por shlei um pat la ioh load shedding hana ba bun um palat. katba ia ka jingsiew bnai (Bills) u paid nongshong shnong pat ka poi thik thik khlem duna bad khlem don jingthut pat man u bnai. Kane ka Sorkar kala phiel bad ioh Nod shuwa ha kane ka liang ruh.
Katno ka jingsngew dukha mynsien kaba ngi lah ban sakhi ia ka jingphiel bad ka bym larkam kane ka Sorkar khamtam ha kaba iadei bad ka jing ia pynbeit ia u pud u sam jong ka jylla bad ka Assam ha kaba wanrah ia ki jingjia ba sngewsih ia ki thain khappud jong ngi ha man ki por.
Tangba ka jingshisha kaba ngim lah ban len ka long kane, lada ngi bein ngi kynnoh ne kren bad kdew ia ka jingbymlar kam ka sorkar bad kine ki Myntri jong ka ruh hynrei kat ia ka thain Garo hi kane ka sorkar ka kylla long kum ka jingkyrkhu pat. Katno ka long kaba isangsot ban iohi bad ban tip ba ki Myntri bad ki MLA Khasi- Jaintia jong ngi ki bunkam ha ka leit sam symbai sniang, symbai jhur bad sam tin nalor ka leit plie maw nongrim ban shna lynti shong, shna jingkieng shnong, shna tyllong umbam umdih bad kiwei kwei kiwei ki kam barit baria, katba u MLA Garo pat u bunkam ha ka ba shna ia ki projek ba heh baheh suda , ki College thymmai ba bun jait nalor kiwei kiwei pat kiba da wanrah shisha ia ki jingpynroi sha ki thain Garo.
Nalor, kitei khyndiat kynshoit ha jrong kiba kham kongsan naduh ka koit ka khiah, ka pule puthi, ki surok bad lynti syngkien, ki lad pynroi sor, Ka umbam umdih bad ka bording dang bun shibun shah shuh shuh ki jingduna bad ki jing bymbiang ha ka jingai shakri kane ka sorkar ia u paitbah bad ia ka jylla khamtam ia ka thain Jaintia. Kine ki hynniew jainspong kiba sei ktien jali ja-um san snem mynshwa ki la thok la shukor ia ngi u paid Jaintia. Katno tam, kin pynkylla ktem ialeh business ia ka thanj Jaintia jong ngi khnang ba kin ioh jingmyntoi ialade lada ha une u 2023 ruh kin dang ioh ban long ki Nongmihkhmat jong ngi, namar ka jingshisha hi ba kine ki Politician Jaintia ba mynta ki jong ngi ki khlem mihkhmat ia ngi ban wanrah ia ka jingroi jingpar jang ka thain hi baroh kawei hynrei ki mihkhmat na ka bynta ka jingmyntoi jong ki marwei bad kiba ha iing hasem jong ki ryngkat bad ki heh saipan ba iajan tam bad ki, katba u paitbah bad u kup shiliang u sem shiliang ki sangsot bad jynjar ha baroh ki bynta naduh ka kyrduh kam kyrduh jam ia ki khun samla bala nang lastad haduh ki jingdonkam ba khmat tam (basic necessities) ha man la ka sngi.
Ha une u 2023, to ngi ki paid nongshong shnong ngin ym shah pynbiej ne shah thied shuh kumba la jia ha u snem 2018. To ngin wanrah ia ka jingkylla bad ruh ban bishar bniah bha ia u Nongmihkhmat uba ngin jied bad ban kit ban bah ia ka lyngkor jong ka roi ka por ka shnong ka thaw bad ka thain hi baroh kawei. Lada kine ki politician ba mynta kin kren kin kop haduh katno katno ruh ha kane ka por kanbas election jong ki ha kine ki khyndiat sngi ban wan, hynrei ngim dei ban klet pat ia ki jingshisha kiba ngi la ioh ban sakhi ia ki kam ki jong ki naduh u 2018 haduh mynta. Ka Pyrthei baroh kawei kala iaid shakhmat, to ngi ruh ngin wanrah ia ka jingkylla ha kaba ngin tur shakhmat da kaba ngin jied ia u shrot bad u paia ka roi ka par ha ka imlang sahlang bad ban kyntait noh mardor ia ki nongkhwan myntoi shimet khnang ba ka ri bad ka jait bynriew jong ngi kan kiew rasong biang ha baroh ki liang.
Ha kaba kut , nga ai khublei snem thymmai ba suk ba kmen bad ba khiah krat ia phi baroh ki nongshong shnong ka jylla bad to ai ba une u snem un wanrah ia ka jingkyrkhu ba ka jingkylla ba bha tam ia ka ri bad ka jaitbynriew kan jia bad urlong shisha ban kiew irat ia ngi ha baroh ki liang.