“Ha Shnong u David la kha ia u Nongpynim jong phi. Lk. 2:11”
[Da u ma M.M Thaiang]
Man la u snem tang shu poi u nai Nohprah (December) la ki long ki Khristmas ne ki bym long Khristan la iohsngew ba ki briew ki iakren satang shaphang ka sngi Khristmas, ka sngi ha kaba la kha ia u Jisu Khrist mynba la ar hajar snem mynshuwa.
U Blei u la ieit katta katta ia ka Pyrthei haduh ba u la phah ia la u khun ba marwei ban wan long briew sha kane ka pyrthei (Ioa:3:16). U Blei u la jied ia ka Maria ban long ka kmie jong u Jisu, hadien ba u Angel Gabriel u la paw ha ka bad da ka jingkohnguh jong ka ia ka ktien jong u Angel ka la pun bad kha ia u Khun ia uba la ai kyrteng ‘Jisu’ ia u. Ki sla kot History jong ka Bible ki iathuh ba ia U Jisu la kha ha kawei ka sem jingri ha shnong rit Bethlehem. Na ka bynta kiba ngeit ha U Jisu ba u long U Blei bad U Nongpynim jong ki, ka sngi Khristmas ka long ka sngi ka jingkmen bad ka sngi ha kaba ki pynbna pyrthei ia ka khubor ba bha ba la kha ia U Nongpynim, ba la pyllait ia ki na ki pap rai-bi kaba la leh da u Adam bad ka Im mynba dang lung ka pyrthei haba ki leh bym kohnguh ia ka ktien ka jong U Blei (Genesis).
Ka sngi Khristmas ka long ka sngi ha kaba ki briew ki pynpaw ia ka jingsuk ka jingkmen bad ka jingieid iwei ia iwei pat lyngba ki jingthoh shithi, ki Khristmas Cards bad kiwei de ki rukom thoh shithi Khublei Khristmas (Christmas Greeting). Ka aiom ha kaba la kha ia U Jisu. Ia ki bym pat long Khristan haba ki ioh sngew shaphang ka kyrteng Jisu kala nang pynpuson ia ki. Uei sha U ne U Jisu? Haba da ki spah klur ngut ki briew ki burom bad mane artad ia U?. U Jisu U long ka History bad katkum ka History ki briew ki tip bha ba U Jisu u dei uei bad ban tip khambha shaphang jong U la hap pyrkhat bun bun sien naba u don ar tylli ki History ne ki Khanatang kiba kren shaphang jong U. Kawei ka History ka kren shaphang U Jisu kum u briew ia uba la kha na ka briew ha ka dur briew bad u long u briew kumba long kiwei pat ki para briew. Kawei pat ka History ka kren bad u long u Blei uba la wan longbriew ha ka dur briew kaba la pynurlong ia ka jingthoh kaba ong, “Kawei ka Thei Sotti kan sa pun bad kan sa kha ia u khun kan sa khot kyrteng ia u ‘Immanuel’ kaba mut u ‘Lei-briew. (Issaiah 7:10-16). Shuh shuh ka jingkha ia u Jisu ka pynurlong sa kawei ka jingthoh kaba ong, “La kha ia u Khyllung na ka bynta jong ngi bad la ai ha ngi ia u khun” (Issaiah 9:6).
Kum U Blei u lah ban pynim ia u briew khlem da donkam ban wan long briew. Ka la biang tang shi kyntien Ko briew to lait im U Khun bynriew u la laitim. U Briew u la ban kylli ialade haba u Blei u don kat kane ka bor balei pat keiñ ba u dei ban phah ia la u Khun Jisu ban wan long briew sha kane ka pyrthei? Ban tip shaphang ka saiñdur ka jong U Blei ka long kaba eh bad kaba ym lah ban shemphang. Ki nongtih ki ong “Ia ka um katba nangtih ka nang kylla wah bah”. Kumta ban tih shaphang ka jingwan long briew U Jisu katba nangtih ka nang kylla wah bah. La katta ruh briew ha ka jingiohi byrngut byrnget jong u, u ngeit ba ka jingwan long briew jong U Jisu ka long ba U Blei u kwah ba ki briew kin pdiang ia U kum U Blei bad Nongpynim jong ki khlem da pynbor.
Na ka bynta kito ki bym ngeit ba u Jisu u long u Blei, u nongpynim bad u ksiang jong ki, ka sngi Khristmas lane ka sngi kha jong u kam don jingmut eiei. La katta ruh ka iarap ia ki ban pyrkhat ba shisien ba la poi ka por Khristmas u snem uba dap da ka jingkmen jingsuk lane uba dap da ka jingsngewsih sngewdiaw bad jam sha uwei pat u snem ba thymmai u snem ha uba ki khmieh lynti ba un kham bha ban ia u snem barim. Wat lada kim ngeit ba u Jisu u dei u khun jong u Blei uba la wan long briew sha kane ka pyrthei ban pynim ia ki briew, la katta ruh ki iakmen lang ki ia sngewbha lang ha ka aiom Khristmas da kaba ñiew burom ba u Jisu u dei u Prophet bad u nonghikai uba khraw tam uba la kha sha kane ka pyrthei.
Ka aiom Khristmas ka dei ruh ka aiom kaba kmen ha kaba ki briew ki sngewtynnad ha ka rwai ka siaw, ka put ka tem bad ka shad ka kmen kum ka shad Carol bad kiwei de ki rukom leh kmen. Lah ruh ban iohi kum ha kane ka por don ki briew namar ba ki kmen ka ialam shaduh u pud ka buaid ka tanglang, kaba ha ka jingshisha ka aiom Khristmas ka long ka aiom Khristmas ka long ka aiom ban mane Blei bad pdiang ia u Jisu ha la ka dohnud ym ka aiom ha ka buaid ka tanglang.
Ia ka jingrakhe Khristmas ym da paw shai ha ka jingthoh jingtar naduh ka snem aiu ba la rakhe ia ka hapoh ka Balang Khristan, hynrei kumba paw na ki katto katne ki nongthoh bad na ka kot (The Great Catholic Festival) la ong ba ka jingrakhe Khristmas ka la sdang malu mala ha kaba sdang jong ka snem 386 bad 388 ha ka nongbah Antioch da u lyngdoh sohblei u John Chrysostom la katta ruh ia ka jingrakhe Khristmas kum ba long mynta ka la sdang na ka snem 1223, ha kaba u Francis Assisi, u la pynlong ia ka Kniamass shitengsynïa (A Mid Night Mass) ha ri Italy. Ka sngi Khristmas ba mynta ka snem 2023, ka long ka jingrakhe Khristmas kaba kyrpang namar ka jingdap 800 snem ka jingrakhe ia ka Shongoid Khristmas, ka Shongoid ha kaba la kha ia U Jisu.
Ka Balang Khristan ka la wan sha kine ki lum ba kyntang ki Blei (lum Khasi Jaiñtia) kam pat da slem eh. Ka jingrakhe Khristmas nyngkong ha kine ki lum la rakhe ha ka snem 1844 ha Cherrapunji da ki Welsh Methodist Calvinist Missionary. La nangpynkhraw shuh shuh ia kane ka jingrakhe Khristmas da ka jingwanpoi ka Balang Catholic ha ka snem 1890 bad kiwei de ki kynhun Balang Khristan.
Ia ki Khristan ki tip ba ka jingrakhe Khristmas ka dei ka jingrakhe kynmaw sngi kha ia ka jingwan long briew jong u Jisu, kumta la ngeit ba ki Khristan lyngba kane ka jingrakhe Khristmas kin pynleit jingmut ha kiei kiei kiba bha da kaba pynthymmai bad pyniasoh ialade bad u Jisu da ka jingdon akor da ka jingdon burom ym da ki nuksa kiba sniew khnang ba ka sngi Khristmas kan long da shisha kaba suk kaba kmen ha la marwei shimet, ha la ïing ha la sem, ha Balang bad ha ka imlang ka sahlang.