“HA KANE KA SNGI HA SHNONG U DAVID LA KHA IA U NONGPYNIM JONG PHI, U MESSAIAH, U TRAI” (LUK.2:11)
Katba ka shalyntem jong ka por ka nangiaid ka jingrakhe kynmaw burom ia ka sngi Khristmas, ka sngi kha jong u Jisu, u Nongpynim u Messaiah u Emmanuel u Trai bad u Nongiasaid hapdeng u briew bad u Blei ka la nangiphuh iphieng ha kaba ki Khristan shikhrum ka bneng shi tyllup ka pyrthei ki rakhe ïa kane ka sngi.
U Ioannis Apostol uwei na ki synran uba shaniah ha ka shadem jong u Jisu ha ka jingthoh jong u, u ong “U Blei u la ieid katta katta ia ka pyrthei haduh ba u la phah ia la u khun ba marwei ban wan long briew sha kane ka pyrthei. (Io.3.:16). U Blei u la jied iaka Maria lane ia ka Mary ban long ka kmie jong u Jisu bad u la phah ia u Angel Gabriel ban wanrah ia kane ka khubor ha ka bad da ka jingkohnguh jong ka ia ka ktien jong u Angel Gabriel, u Jisu u la wan long briew sha kane ka pyrthei lyngba ka kopksiar koprupa jong ka Mary. Ka Mary hadien ba kala kohnguh ia ka khubor jong u Angel, ka la pun bad ka la kha ia u khun bad ka la ai kyrteng Jisu ia u, u Jisu u la wan long briew sha kane ka pyrthei ha ka longdoh longpun.
Haba pule ia ki slakot jong ka Baibel, ki iathuh ba ia u Jisu la kha ha kawei ka sem ri jingri ha shnong Bethlehem. Na ka bynta kiba ngeit ba u Jisu, u long u Blei bad u Nongpynim jong ki, ka sngi Khristmas ka long ka sngi ka jingkmen bad ka sngi ha kaba ki pynbna pyrthei ia ka khubor babha ba la kha ia, Uta uba la kular da u Blei hadien ba u Adam bad ka Im ki la thom ia ka hukum ka jong u Blei. Shuh shuh kiba ngeit ha u Jisu Khrist ki ngeit ba ka jingwan longbriew jong u sha kane ka pyrthei ka long ba u wan ban pyllait ia ki khun bynriew na ka pop raibi kaba la leh da u Adam bad ka Im ki briew kiba nyngkong eh mynta danglung ka pyrthei haba ki la leh bym kohnguh ia ka ktien ka jong u Blei. (Genesis.3:1-15).
Ka sngi Khristmas ka long ka sngi ha kaba ki briew ki pynpaw ia ka jingsuk, ka jingkmen bad ka jingiaieid iwei ia iwei pat bad ia kane ka jingieid jong ki ka paw lyngba ki jingthoh shithi, ki Khristmas Card bad kiwei de ki rukom thoh shithi ki khublei Khristmas. Ka sngi Khristmas ka dei ka sngi ha kaba la kha ia u Jisu, u Nongpynim uba la kular da u Blei ha u Adam bad ka Im.
Ha ki bym pat long Khristan tang shu poi kane ka sngi bad haba ki iohsngew shaphang ka kyrteng u Jisu ka la nangpyrkhat bad puson ia ki. Uei sha une u Jisu? Haba da ki spah klur ngut ki kheinkor ia kane ka sngi ki da burom ia une u Jisu bad mane artad ia u?. U Jisu u long ka History bad ki don artylli ki History kiba kren shaphang jong u. Kawei ka history ka kren ba u long u briew kum kiwei pat ki briew kiba la kha na ka briew, ha ka dur briew, ha ka doh ha ka snam briew bad u long u briew kumba long kiwei pat ki briew, laitnoh na ka pop ba kawei pat ka history ka kren ba u dei u khun ba marwei jong u Blei uba la wan long briew sha kane ka pyrthei ban long u Nongiasaid u nongiathew u Nongpynim bad u ksiang hapdeng u briew bad u Blei.
Ka jingwan longbriew u Jisu sha kane ka pyrthei ka pynurlong ia ka jingthoh Baibel kaba ong “kawei ka Theisotti kan sa pun khun bad bad kan sa kha ia u khun bad yn khot kyrteng ia u, u Immanuel “u Leiriew”. (Isaiah.9:6). Kum u Blei u lah ban pynim ia ki briew khlem da donkam ban wan long briew sha kane ka pyrthei. Ka la biang tang shi kyntien “ko briew to laitim” u khun bynriew u la laitim. Hynrei u Blei um shym la leh kumta naba u don la ka saindur. Ha kane ka saindur u ne ka briew ki lah ban kylli ha lade haba u Blei u don kat kane ka bor balei pat keiñ balei u dei ban phah ia u khun ba marwei, u Jisu ban wan long briew sha kane ka pyrthei. Ban tip shaphang ka saindur ka jong u Blei ka long kaba eh ban shemphang. Ki nongtih um ki ong ba katba nangtih ka nang kylla wah bah , kumta ruh ban tih shaphang ka jingwan longbriew u Jisu sha kane ka pyrthei katba nang tih katta ka nangheh bad nangiar.
La katta ruh kiba ngeit ha u Jisu bad bud ia ki jinghikai jong u, ki ngeit skhem ba ka jingwan longbriew jong u Jisu ka long ba u Blei u la pyndep iala ka kular, ban phah ia u Nongpynim bad u kwah ba ki briew kin pdiang ia u kum u Blei bad u Nongpynim jong ki lada ki pdiang khlem da pynbor.
Na ka bynta kito ki bym pat ngeit ba u Jisu u long u Blei, u Nongpynim bad u ksiang jong ki, ka sngi Khristmas lane ka jingkha ia u Jisu kam don jingmut eiei. La katta ruh ka iarap ia ki ban pyrkhat ba shisien ba la poi ka sngi Khristmas, u snem barim u la Jan kut, u snem uba dap da ka jingsuk ka jingkmen lane uba dap da ki jingsnewsih sngewdiaw bad jam sha uwei pat u snem uba thymmai, u snem ha uba ki khmih lynti ba un kham bha ban ia u snem uba rim. Wat lada kim ngeit ba u Jisu u dei u khun jong u Blei u ba la wan long briew sha kane ka pyrthei, la katta ruh ki ia kmen lang bad ia sngewbha lang ha ka sngi Khristmas da kaba burom ba u Jisu u dei u briew uba khraw tam ka nam ia uba la kha sha kane ka pyrthei, u prophet bad u nonghikai uba khraw tam uba la kha sha kane ka pyrthei.
U H.G.Well uwei na ki nongthoh history jong ka pyrthei haba u bishar iaka jingkhraw jong u Jisu kum u briew lyngba ka rukom bishar history, u Jisu u long uba nyngkong. Uwei pat u stad history u Kenneth Scott Latourate haba u kren shaphang u Jisu, u ong katba ki spah snem ki dangiaid bad leitnoh ki sakhi ne ki jingshisha jong une u Jisu kin dang iai paw bad dei tang ma u kiba la im ha kane ka met bneng uba lah ban ktah bad ban khring ia ki briew ban bud ia ki jinghikai jong u. Shuh shuh Ernes Renan haba u kren shaphang u Jisu, u ong ba dei u riewstad u bakhraw tam uba la im ha kane ka pyrthei bad ym don ba lah ban pyniaryngkat bad ka jingkhraw jong u.
Ka sngi bad ka Aiom Khristmas ka dei ka por kaba kmen ha kaba ki briew ki sngewtynnad ha ka rwai, ka siaw ka put ka tem bad ka shad ka kmen kum ka shad Carol bad kiwei de ki rukom lehkmen. Lah ruh ban ïohi ba ha kum kane ka por don ki briew namar ba ki kmen ka ialam shaduh u pud ka buaid, ka tanglang kaba ha ka jingshisha ka por Khristmas ka long ka por bad ka Aiom ban pyrkhat shaphang une u Jisu lane ban pdiang ia u hala ka dohnud ym ka por ne ka Aiom buaid tanglang.
Ia ka jingrakhe ia ka sngi Khristmas kam da paw shai eh ha ki jingthoh jingtar naduh ka snem aiu la rakhe nyngkong eh iaka hapoh ka balang khristan, hynrei kat kumba paw na ki katto katne ki jingthoh kum na ka kot (The great Catholic Festival) la ong ba ka jingrakhe iaka Khristmas kaba la paw pyrthei ka la sdang malu mala ha ka snem Laispah phraphew hynriew (386) ha ka nongbah Antiok, da u Lyngdoh sohblei u John Chrysostom. La katta ruh ia ka jingrakhe iaka sngi Khristmas kumba ka long mynta ha ka rukom kaba paw pyrthei ka la sdang naduh u snem 1223, ha kaba u Francis Assisi, u la pynlong ia ka jingknia Mas shiteng synia. “Ka Mas jong u Khrist” midnight Mas ha ri Itali.
Ka balang khristan ka la wan sh akine ki lum ba kyntang jong ki blei (ka ri Khasi bad Jaiñtia) ha ka snem 1844, ha Cherra Punji da ki Welsh Methodist Kalvinist Missionary kiba la wan iuhkjat nyngkong ia kane ka Bri u hynñiew trep bad kala nangpynkhraw shuh shuh ïa kane ka jingrakhe ia ka sngi Khristmas da ka jingwan poi ka balang Catholic ha ka snem 1890 bad da ka jingwan kiwei de ki kynhun Khristan kiba mih na ka por sha ka por.
U Ioannis Apostol uwei na ki nongthoh jong ka Baibel uba la imlang bad sahlang bad shaniah ha ka shadem jong u Jisu ha ka miet jingkhawai kaba khadduh haba u thoh shaphang u Jisu u la ong ” Ka ktien ka la wan longdoh bad ka la shongsah bad ngi” (Io.1:14). Kane ka ktien ka la wan longdoh ka la shongsah bad u khun bynriew la ar hajar snem mynta, pynban hapoh kine ki arhajar snem kiba jrong dang don bun ki briew ki bym pat tip shaphang kane ka jingrakhe ia ka sngi Khristmas.
Ha ki khristan ki tip bha ba ka jingrakhe ia ka sngi Khristmas ka dei ka sngi kynmaw sngi kha ia ka jingkha ia u Jisu ha kane ka sla pyrthei bad kiba bun bah ki khristan lyngba kane ka sngi rakhe Khristmas, ki pynleit jingmut ha kiei kiei kiba bha da kaba pynthymmai bad pyniasoh ïalade bad u Jisu da ka jingdon akor da ka burom da ka jing mane Blei, da ki jingleh kmen ha ka hok katkum ka hukum ym da ki nuksa kiba sniew.
Ki khristan ki ngeit ba ka jingwan longbriew jong u Jisu sha kane ka pyrthei ka long ban tehsong sa shisien ia ka jingiadei hapdeng u briew bad u Ble. Ka jingrwai jong ki Angel “Ka burom ha u Blei sha jrong tam bad ka jingsuk ha ki briew kiba don ka mon ba bha”. Na kine ki kyntien ka paw shai ka jingieid sbun jong u Blei ia ki briew bad ka jingsuk ha ki briew kiba don ka mon kaba bha, kaba khlem kyndon.
Ka sngi Khristmas ka dei ka sngi ha kaba ki briew shikhrum ka bneng shityllup ka pyrthei ki duriap bad khmih ït iala ka mynsiem ban shemphang ia une u Jisu uba ki rakhe ha ka sngi Khristmas bad ban pynthymmai ïalade ha ka jingiadei bad u Blei bad ha ka jingia ieid parabriew ba ka jingieid Blei bad ka jingieid jaidbynriew kan nangkiew irat shaphrang. “Khristmas Basuk Bad Ba Kmen Ia Phi Baroh ki Nongpule”