[Da u ma O. R Shallam, Panaliar, Jowai]
Hadien katto katne sngi na ka jingjur slap hapoh ka jylla hi baroh kawei kaba la wanrah ia ka jingshlei ki um ki wah, ka jingtwa khyndew bad ka jingkyrhuh ka mei mariang kaba la wanrah ia ka jingduh ba jur ymtang ia ki jingdon jingem hynrei khamtam ka jingduh ia ki mynsiem briew ba kordor. Ki thwei bad ki wah kila kylla umsaw bad dap da ka um smam. Phewse, ka tnad bording jong ka jylla kala pynmih syndon hi da ka Load shedding lane ka jing pynjari ia ka por sam bording hapoh ka jylla baroh kawei. Kaei kaba nga kum u nongshong shnong ngam lah ban pei phang ka dei ba : Haba duna ka jingdon ka um, hana yn pynjari ia ka rukom sam bor ding namar ka jingduna ha ka jingpynmih ia ka, katba mynta pat haba ki Thwei bad ki um ki wah ki kylla umsaw bad dap hi smam, hana la pynjari syndon hi ia ka por sam bording sha u paid nongshong shnong ha ka jylla namar jong ka jing bun palat ka um. Kine ki ei kiei nga sngew kila kylla long pynban kum ki khana puri-skam jong ki khynnah. Hynrei hadien ka jingtih bniah bad lum jingtip ia ki jingshisha. Tyngkreng ka paw pyrthei ba ka kor pynmih bording Generator Stage IV Power Station kaba don ha Nongkhyllem kaba don ia ka bor pynmih haduh 30MW kala sniew naduh u snem 2019, Shuh shuh ka 30MW Generator Stage III Power Station ha Kyrdemkulai kam shym la treikam shuh naduh u snem 2021. Ban shuh shuh ia ka jingduna ka jing pynmih bording la ioh jingtip ba ka 42MW Power Generator ba don ha Leshka Power Station kala sniew dang ha u bnai June eiei. Hynrei ka long kaei kaei pat ka bymlah ban tip bad pei phang ba ka sorkar kam shym la shim ia ki lad ki lynti ban shna ne ban pynbha ia kine ki lai tylli ki Generator bad kane ka jing leh kuman ka sorkar kala wanrah ia ka jingduna ban pynmih bording kat haduh 102MW hapoh ka jylla. Haba kumne iano yn kynnoh ? U Myntri ka tnad bording u tip hi ia kane ne u shu kwah ban sngap jar ia ka? Ko Myntri Rangbha ka jylla, dang don shuh shuh ki project thymmai kiba phin pynbna haba tang kine kiba donkam ia ka jingpeit jong phi ruh phim lah eiei ban leh na ka bynta ka jinsuk u nongshong shnong?
Lada mynta ngin ia khyllie pat ia ka Resol HSSLC bad ka Resol SSLC ba dang shu dep pynbna ha une u bnai bala dep. Ngim lah ban iohi ia kano kano ka skul sorkar kaba lah ban pynmih ia ki khynnah ha ka Top 20 list lane ka thup ki 20 ngut ba hakhmat tam, baroh na kiba ngi iohi ba lehbha dei ki khynnah ba wan na ki skur private ne ki skul ki riew shimet. Balei ka jia kumne ia ka pule ka puthi hapoh ka jylla? U Myntri ka tnad pule dangle u dei ban ai ka jubab ba biang ia u paid nong shnong shnong ia ka jingran dien ka pule ka puthi ha ki skul sorkar hapoh ka jylla. Ym lah ban len ia ka rukom thung ia ki nongpyniaid ia ka tnad pule ne ki skul kiba bunsien bunsien la iohi bala thung da kiba shu sieh (Officiating) naduh ki District office haduh ki Sub division ne ki nongpyniaid ia ki skul sorkar. Kaba ki nonghikai bala tbit ha ka kam bad kiba la dei shisha ne dei hok ban ioh ia ka promotion la shu leh klet ia ki bad la shu iuhroit ia ka hok jong ki. Imat hakhmat kane ka sorkar, kim pat biang ne ba kim lah ban kylla long ‘niang kohnguh kumba kito kiba bat ia ka bor ki kwah.
Mynta pat to ngin ia peit sa ia ka tnad surok ka jylla. Ka jingther une u slap ha kine ki taiew bala dep kala wanrah shisha ia ki jingjulor ha ki surok ha baroh ka jylla. Hynrei kaei kaba i shrai pat ka dei ka jingsniew wat ki surok ba dang shu dep shna ne ki surok ba dang shu dep pynbha. Imat kane ka tnad pat ka shu ailad ia ki contractor jong ka ba kin leh kat kaba ki mon ha ki por ba pynbha ne maramot ia ki surok khlem da don ka jingpeit jingkhmih ba bniah bha da ki Engineer ka tnad. Haba kumne, iano pat yn kynnoh ? ia u slap ne ia u briew? Ko Myntri ba peit Surok, phi ia leh aiu ban pynbha ia ki surok bad ki lynti ha ki shnong ki thaw? Kumban shim nuksa, u surok Shillong- Jowai uba la dym dei ba tangon tyng-eh da ka Iingbishar ba don burom ka Jylla, ngi da iatip shai ba phim pat leh ei ei hi em. Kaei kaba sngewsat shuh shuh ka long ba wat une u surok ba dang shu dep shna shen ruh ula sniew lut. Kane ka Sorkar ka dei ka sorkar kaba stad shisha ban pan na ka sorkar kmie ia ka song pisa baheh baheh, Hynrei pat ha ka liang ka Development bad ka roi ka par u duk u suk, kane ka sorkar ka ioh hakhmat eh da u nod.
Mynta ka Jylla jong ngi kala kynjoh ia ka rta rangbah ba 50 snem, hynrei haba peit pat ia ka jylla I kum kato kaba dang 10 snem eiei ba dap tang ki jingduna ha baroh ki liang ia u paid nongshong shnong. Lada kiwei ki jylla kiba dang 10 ne 15 snem eiei kida ia kiew arted ha baroh ki bynta, Balei kane ka jylla jong ngi?
Mynta to ngin iapeit ia ka Jaintia Hills kaba dei ka thain ba pynmih ki jingmyntoi ba bun ia ka sorkar ha ka jylla. Kane ka sorkar ka la kjit lut ia ka ngap jong kane ka thain hynrei ha ka linag ka development pat, ka Jaintia Hills ka duna lut ha baroh ki liang. Naduh ki surok, ki umbam umdih, ka bording, ka pule ka puthi, ki jaka sumar sukher bad kiwei kiwei kiba ki nongshong shnong ki dei hok ban ioh (basic necessities) ki long kiba duna shaba palat. Ka jing-ibein ia ka thain da ka sorkar kala poi shaduh u pud ba kiei kiei ki project thymmai ba ka Sorkar ka thmu ban shna hapoh ka jylla, phewse ka thain kam juh ioh eiei – bun na kine ki development ki iaid beit beit sha ki thain Garo bad katto katne sha ki thain Khasi. Katba ha Jaintia hills pat da u nod man ka por.
Kine ki Hynniew (7) jainspong kiba la jied kynsai da u nongshong shnong ha ka por 2018 ki long pat kum ki ‘Niang kohnguh. Katba rai katba ong u Myntri rangbah, kin ngeit beit naphang tang ban biang ka kamai ka kajih ka ioh ka kot jong ialade. Ymdon uwei ruh u ban nud ban ieng ia-nia ne ban ia thalain na ka bynta ban roi ban par ka thain bad ban suk u paidbah. Hynrei ki shu sngap jar na ka bynta u paitbah ynda ia lade la ioh phoida pat. Ka la kylla long ka jingiam rem ia u paid nongshong shnong ka thain ha baroh ki liang. Ha ka ban pynkut, hangne nga da kyntu ia baroh ki paid ka Ri Jaintia bad ka Jylla hi ba ngin long kiba da husiar bha ha shwa ba ngin jied ia ki Nongmih khmat jong ngi ha une u snem 2023. Wat ai ba ka pisa jong ki heh spah kan thied ia ka mon bad ka rai jong phi. To da ia pyrkhat bha na ka bynta ka lawei jong ki khun ki kti bad ka pateng jong ngi hadien. Kumban ong biang sa shisien – To ngin long ka jingkylla kaba ngi kwah ban ioh-i.