(Da u ma Khroo L Pariat)
Ka jingkyntu ïa man la uwei pa kawei ki trai ri trai muluk ka Ri India ban ïa ïashimbynta shitrhem ha kane ka jingīajied ïa u/ka nongthawaiñ sha ka Lok Sabha ka ïing dorbar thawaiñ ka Ri India jong ngi bad ban leit mih ha ka 19 April 2024 ban thep ïa la ka Vote ha ki jaka ba la pynkhreh da ka office u Chief Election officer ka Jylla Meghalaya. Wer lem ïa kiwei kiba don ka Vote.
Ngi dei ki khun ki hajar ka Ri India
Baroh ki jingeh ka pynphalang ha ki lai bynta – ha ka por ba donkam eh ka jingpynithuh ïalade, ba lah ban shaniah bad ka akor ka burom.
Kumno ngin pynithuh ïalade ? Hato ngin ïalumlang kum ki jaitbynriew, hato ngin ïalumlang kum ki niam ki jingngeit, Hato ngim dei tang kawei ka Ri ?
Haoid, ki don shibun tylli ki niam, shibun bah ki jingngeit, shibun bah ki jaitbynriew ha kane ka Ri. Hynrei, kane ka la dei ka dustur ka jong kane ka Ri naduh kulong mynshwa.
- Ko Meirymew, shibun tylli ki jait ktien bad shibun jait ki rukom im ba im ha snieh jong pha. Kum ka Masi kaba ai dud ïa baroh, phi ai ka jingshngaiñ ka jingpyntngen ïa baroh ki jingim.
Hato kane kam dei ka jingïoh pateng ka jong ngi ? Baroh na ngi, ngi la ïoh pateng na kata ka dustur. Kane ka Ri ka dei ka Mei ka jong ngi. Shibun bah ki Niam, shibun bah ki jaitbynriew, shibun bah ki rukom im, shibun bah ki akor ki rukom burom, shibun bah ki rukom bam rukom dih, hynrei ngi ïoh pateng tang na kane kawei ka Mei Ri, ka juh ka dustur. Ngi dei ki khun ki hajar ba wan na ki juh ki longshuwa ki manshwa. Ka science ka la ïathuh ba ïa ka sawphew hajar snem mynshwa ngi hiar pateng na kawei ka jait DNA.
” Kumno lada ngi dei ki Christian, ki Muslim ne kiwei kiwei ki jingngeit jingshem… hato ngim dei ki khun ki hajar jong kane ka Ri India kaba ïar kaba khlaiñ ? Wat ha ka jong ngi ka niam Christian, ka niam Muslim, ynda ïa ka met ïap la buh ha thliew, ka shi kham ka khyndew dei ban bret ha kato ka thliew jingtep. Lymkumta, kato ka jinglehniam kam long pura ? Kumta, shano ngin leit nangne. Ngi hap ban don hangne hi, kane ka Mei Ri India ka dei ka jong ngi. Ka jingïap kan ym long pura khlem kane ka khyndew.
” Ngi ngi dei kiba na kane ka jingïohpateng, kawei ka Ri India, ngi baroh ngi dei ki nong India. Kane ka dei ka jingpynithuh ïa ngi ïalade “
Ki Niam kim pher, ki jait kim pher hangne. Ha kano ka rukom phi shet jyntah, kumno ka rukom bam. Kaei ka jain phi phong – kine baroh kim pynpher ïa baroh. Phi dei ki khun ki hajar kane ka Ri India. Phi dei ki nongïoh pateng ïa kine ki jinglongkyntang bad ka jingkordor jong kane ka Ri, ka riti ka dustur. Phi dei ba wan na kajuh ki thymmei ki longshwa manshwa. Kumta ngi dei na kane ka Ri. Ha ngi baroh ki shnong ki thaw ka dei ka imlang ka sahlang ka Ri India.
Hynrei, kane ka jingpynithuh ïalade kam pat da shai bha. Ka don ka jingeh ha ka. Hato ngi dei tang kawei ka Ri ? Don kiba ïathuh ba hadien u snem 1947 ka mih ka Ri India. Don pat kiba ïathuh hashwa u snem 1947, ki don ki riewkhuid bad ki nongbud kiba ïaleh ban thaw tang kawei ka Ri.
La ka long ka dei kumno kumno ruh ngi dei tang na kane kawei ka Ri India. Tangba, dei na ka jingsniewbok ka jong ngi, bad ka jingbym don ka jingkitkhlieh bad ka pyrkhat tang ïa ka jingmyntoi shimet jong ki nongïalam saiñ pyrthei, te ki la thaw ïa ka jingartatien halor kane, hynrei ha ka jingshisha ka dei ka lad ban ïalong kawei. Ym dei ban don ka jingïasngew ïapher. Ngi dei kawei bad ngi dei ban leh tyngeh ban weng ïa ka jingniew shiliang khmat bad ka jingibeiñ kaba don mynta. Ngi dei ban wanrah ïa ka jingkylla ha ka jinglong ka riti ka dustur na ka bynta kata. Ngi long kawei, ngi dei ban ai katjuh. Ngi dei ban ïalong kawei.
Kumno pat lada ïa kata ka jingpynithuh ïalade ngim pynlong ?
Ha man ki nongkren ki nongïalap ki ïa kren ban pynïatylli ïa kata ka jingsngew bad tang kata ka jingsngew la pynkiew la ïathuhkhana, kaba la pharia ïa ngi da kata ka jingsngew bad ki jingmyntoi ha ki seng saiñ pyrthei jong ki. Dei na kane ka daw ba kam don nongrim don dor shuh.
Kumta lada ngim don ka jingngeit ha iwei ïa iwei, lada ngim don ka jingngeit ha ïalade bad lada ngim don ka jingngeit ha ka bor ba hakhlieh tam ïa ngi baroh, ka jingim ka jong ngi kan ym long ryntih. Nangno ka jinglong ryntih kan wan ? Ka Jinglong Ryntih kan wan lyngba ka ka kamram bad ka thong.
Kaei ka kamram ka thong ïa ki nongshong shnong ka Ri ?
Ka kamram ka thong ïa baroh ki nongshong shnong ka Ri India – Ka Ri kaba biang ba dap ba pahuh bad kaba khlaiñ. Na kane, ka jinglong ryntih ka wan. Tangba lada ngim don ka jingshaniah ha iwei ïa iwei, ym don ka jingngeit halade ïalade bad ym don ka kamaram ka thong – kumta ka akor ka burom kan sa hiar dor suki suki.
Ka jingkulmar ka dei na ka jingtlot ka jong ngi hi nalade shimet. Na kata ka daw ka Ri kaba don da ki phew lakh ngut ki nongshong shnong, kaba don la ki jinghikai pateng kiba la ïoh ïa ka jingïaroh na ki Ri ka pyrthei bad ka jingsam ïa ki marpoh khyndew ka bymkut shuh, ka jingdon ki jinglong kyrpang ha ki riewshimet, ha kaba haduh mynta ha baroh kawei ka pyrthei la ai jingïaroh, hynrei watla katta ruh ka Ri ka dang long sahdien. Balei ka leit long kumne ? Balei ka Ri ka jong ngi ka dang long beit kaba bamsap kaba bamtyngka. Hato ka dei ka jingtlot hi ka jong ngi nalade shimet ? Ngi dei ban pynbeit noh ïa kane bad na kata ka daw ngi hap ban aiti aipor ïa shimbynta dalade ha kane ka kam ka thong.
Kaba hakhlieh duh, ngi ki paidbah ngi dei ka jingkitkhlieh ha kaba ngi dei noh ban shimti ïa ka jingkitkhlieh ïa la ka kamram. Nga lah ban thoh ban ïatai shaphang ki jingeh ki lad jingïada, ka ïoh ka kot, jingïada ha ka kam pohïing ka shnong ka thaiñ. Tangba, kaei ka jingmut ban ïatai ïa kita ki jingeh ? Ka jingïatai kaba bha tam ka la don ka la ïaid lypa shaphnag ka jingbamsap bamtyngka, ka jingïada, ki kaikhlaw bad ki tiar ïaleh ka China ka Pakistan kaba ker ïa ki khappud jong ka Ri jong ngi. Hynrei, kaba hakhlieh duh ka jingkylli kaba mihpaw – Mano ban shim ïa ka jingkitkhlieh ? Shano ban leit nangne ?
Kumta man la uwei pa kawei ki nong India ki dei ban shim ïa kane kum ka kamram, ka thong. ” Ngan ym im tang na ka bynta ka kam ka myntoi shimet ne tang na ka bynta ka jingjop jong nga shimet. Ngan im na ka bynta ka Ri namar naba kaba hakhlieh tam ka jingbiang ka jingdap pahuh ka Ri ka jong nga kan wanrah ïa ka jingjop ïa nga ïalade shimet ha ka kam ha ka kamai, ha ka pule ka dangle. Lada ym kumta, ka kam bad ka jingjop ka jong nga halade shimet kan ym don nongrim kan long lehnohei.
Kumta baroh ngi dei ban pyrkhat – Haduh katno nga lah ban ai ban aiti ? Shisien u John F Kennedy u la kyrpad ha ka jingkren ka jong u ïa ki nong America ” Wat pyrkhat kaei de kaba ka America kan ai ïa phi, pyrkhat kaei kaba phin ai ïa ka America. Ngi ruh ngi la poi ha kata kajuh ka kyrdan. Wat ym pyrkhat kaei de kaba ka Ri India kan ai ïa phi, pyrkhat kaei kaba phin ai ïa ka ri India ” Mynta, ngi dei ban pyrkhat, kumno ngin ai kaba bun tam. Ka jingai ka wan na ka jingaiti nalade bad ka jingaiti nalade ka wan na ka kamram na ka thong. Baroh u ne ka nong India ki dei ban don kane ka kamram, kane ka thong.
” Ngan pynbeit ïalade, ngan wanrah ka jingpynbeit ha la ïing ha ka shnong ka thaiñ, ngan tehsong ïa ka jait ka kur ka imlang ka sahlang ha ka kynhun kaba khlaiñ ” Kumta ka imlang ka sahlang kan lah ban ïakhun ïa baroh ki jingtynjuh ha dalade ïalade bad ban shna ban thaw ïa ka Ri India kaba biang ba dap ba phuh ba khlaiñbor.
Ngi kyrmen ba da ka jingtrei borbah lang ka jong ngi, ngin mad ïa ka step phyrngap jong kata sngi ha kane hi ka jingim ka jong ngi ba mynta.
” Ngi dei ban weng noh ïa kata ka jingsngew ka bym ïa sngewthuh jingmut, ngi dei ban weng ïa kata ka jingsngew ïapher ba heh ba rit, ka jingïasngew pher ka sniehdoh bad kiwei kiwei ki jingsngew bad kiba pynpharia ba pynduh ïa ngi. Ngi dei ban tei ïa kata ka bor sngewthuh, ka jingtipbriew ka jingtipthuh kaba ïa ryngkat ïa baroh. Ngi dei ban im kum ki khun ki ksiew na ujuh u Blei “.